Kuyini Okungafundwa Ngabantu beZimbabwe Ngokhetho lweMelika Oluzaqhutshwa Lonyaka?

FILE PHOTO: UNkosikazi Kamala Harris loMnu. Donald Trump

Kulabantu ababili okuthiwa babefuna ukubulala owayengumongameli weMelika, uMnu. Donald Trump, kube labanye abathi akusoze kuqhutshwe ukhetho olubalulekileyo lonyaka elizweni leli njalo labalandula ukuthi kulakho ukuguqulwa impumela yokhetho lweMelika.

Konke lokhu kwenza abanye abantu emhlabeni wonke jikelele bethandabuze ukuba kuzaqhutshwa ukhetho olubalulekileyo ngoLwezi lonyaka loba imikhankaso kulez’insuku kukhanya iqhubekela phambili abantu bekhululekile. Kambe kuyini abantu beZimbabwe abangakufunda ngokuqhutshwa kokhetho lweMelika?

Kulabakubandla leRepublican Party abathi kuvota abantu abanengi bokuza eMelika loba kungelabufakazi obuveza lokhu. Ngakwelinye icele, ibandla leDemocratic Party lithi lilwisana loTrump labanye bakhe abafuna ukuba kungabi lohulumende kazulu eMelika.

Ibandla lama Democratis lizamelwa kukhetho oluzayo nguNkosikazi Kamala Harris, umsekeli kaMongameli Joe Biden, ozangqikilana loTrump othi kasoze emukele impumela yokhetho lolu njengalokhu akwenza ngomnyaka ka2020. Abalandeli bakhe bahlasela idale leCongress kubalwa ama-electoral votes ngo2021.

Abantu emhlabeni wonke, okugoqela abeZimbabwe, bayalulandela ukhetho lweMelika. Kulabancoma ukuqhutshwa kwalo labathi eleMelika kalisaqhubi kuhle ukhetho. UMnu. Lifala Dube owenhlanganiso yeDemocratic Forum uthakazelela indlela eleMelika eliqhuba ngayo ukhetho lukamongameli, olwamalunga edale leCongress labakhokhela izabelo.

"EleMelika liyakhokhela ngoba umbuso wentando kazulu uveza siyawubona lapho benkankasela akula muntu ovinjwayo nxa efuna ibandla lakhe, akufani lesakubona kuleli."

Abanye abadabuka eZimbabwe abahlala eMelika labo bancoma amalungiselelo okhetho oluzayo. Omunye wabo nguMnu. Nkosikhona Dibiti.

Kulabanye njalo abathalazelela ingxoxompikoswano zabancintisa kukhetho lolu. UMnu. Robert Sithole okunhlanganiso yeDemocracy Forum uthi kumele kwenziwe lokhu ngesikhathi sokhetho eZimbabwe.

"Sithemba ukuba lathi sizafuna ukuba intatheli kumele ziphatheke ekuhambiseni idemocracy ngengxoxo mpikisano, okwenzakala kwele Melika kumele kusifundise lathi."

Kodwa uMnu. Mlungisi Sibindi, osekela ibandla leZANU PF elileyinye inkokheli eyetheswa izijeziso zenotho ngeleMelika lamanye amazwe entshonalanga, kunengi okungaqhutshwa ngemfanelo kukhetho lweMelika. USibindi ukhathazwa kakhulu ngabantu abazama ukudubula uTrump.

"Akula okwehlukeneyo basiqambela amanga bona bedubulaana lokwenza okubi konke bephinde besole thina lapho sisenza amaphutha."

UBiden, umsekeli wakhe, amalunga edale leCongress lezizalwane zakweleMelika bayakusola okwehlela uTrump, owatshitshilizwa luhlamvu ekhankasela ukhetho ePennyslvania waphinda njalo wachathamelwa ngeyinye indoda eFlorida eyayihlome okwamagama. Omele eleMelika eZimbabwe, uAmbassador Pamela Tremont laye uchothoza okwehlela uTrump.

"Okwenzakala kuMnu Trump kwakhangelisiswa ngabomthetho. Wonke umuntu ukhululekile ukukhankasa kwele Melika. Yikho esikukhuthazayo emhlabeni wonke."

Kulabasekela ibandla lama Democrats eZimbabwe abathi izenzo zikaTrump zidala ukuthi abantu bethandabuze ukuba kuzaqhutshwa ukhetho olubalulekileyo eMelika lonyaka.

''UMnu Trump ukhuluma okunengi okwenza ukuba umbuso wentando kazulu ubesengathi uzaphazamiseka kwele Melika."

Abasekela amaRepublicans bona bathi ukhetho lolu kalusoze luqhutshwe kuhle. UMnu. Tendai Maramba lilunga lebandla leli.

''Abebandla lama Democrats balakho ukuqila kukhetho ngoba bebona ukuba uMnu Trump uthandwa ngabantu njalo kabalabantu. Kodwa uTrump uphambili kwabo njalo kasoze akuvume lokhu."

Okwamanje imikhankankaso yokhetho oluzayo igxile edabeni lwabantu bokuza, ukukhupha izisu, ezomnotho lokunye. Ingcwethi kwezombusazwe, uMnu. Bekezela Gumbo, okunhlanganiso yeZimbabwe Democracy Institute, uthi kuyathokozisa ukuba kukhulunywa ngendaba zonke lezi abantu bekhululekile.

"Ukhetho lolu luveza ukuba abantu bangaphikisana ngemqondo kunqotshwe abantu ngenqgondo hatshi ukusebenzisa udlakela njengalokho esikubona eAfrica."

Abantu abanengi eZimbabwe bamelele ukubona ukuthi luzaqhutshwa njani ukhetho lweMelika lonyaka.