amalinks wokungena

Breaking News

'Kunengi eleZimbabwe Elingakufunda kweleMelika Ngezombuso Kazulu'


Zimbabwe Voting 2023
Zimbabwe Voting 2023

Noma nje eleZimbabwe lisithi liqhuba umbuso kazulu ogxile kusisekelo sombuso welizwe osekelwa lidale lephalamende -iparliamentary democracy - kunengi okungafundwa indlela eleMelika eliqhuba ngalo ezombusazwe lona liphansi kombuso we-representative democracy.

EleMelika liqhuba umbuso walo ogxile kakhulu kubameli kwezombusazwe kuyibo abathatha izinqumo eziphathelene lokuqhutshwa kwelizwe, irepresentative democracy.

Lokhu kuyehlukana lendlela eleZimbabwe eliqhuba ngabo ezombusazwe, kusentshenziswa kakhulu isisekelo sombuso ukuthi kulandelwe imthetho yona edluliswa lidale lephalamende- iparliamentary democracy.

Noma kunjalo, ingcwethi kwezombusazwe zithi kulezikhala uma kuqathaniswa indlela eleMelika lele Zimbabwe aqhuba ngayo kwezombuso.

Ingcwethi kwezokuthuthukisa umnotho kazulu, uMnunzana Thabang Nare, yena ohlala kweleMelika, uthi isisekelo sombuso siyaqakathekiswa kakhulu eMelika.

“Isekelo sombuso yiyo indlela ehlela okuthi abe America baphila ngayo. Yebo abeZimbabwe labo balwisana labangisi ukuthi bathole umbuso, bagijinyiswa kakhulu i one man one vote.”

UNare uthi noma kunjalo, kwathi ngokuya kwesikhathi eleZimbabwe laphuma kunjanji yokuthi lilandele isikelo sombuso njengalokhu elakuhlelayo.

“Ukuthi kubuse intando kazulu kwakuyinto eseduze kweleZimbabwe kodwa kwathi ngokuya kwesikhathi kukhanya yinto elahlekileyo. KweleMelika yonke into iyavotelwa, ngitsho lezikhundla ezincane.”

UNare uthi okunye okuqakathekiswa yiMelika yikuthi ukhetho lube lukhululekile kulandelwa ukuhlela kwenhlanganiso ebona ngokuqhutshwa kokhetho, okuyinto engathi kayi caci kahle kweleZimbabwe.

Ocubungula ezombusazwe ekweleZimbabwe, uMnunzana Effie Dlela-Ncube, uthi amazwe womabili ayalwisa ukuthi kuhlonitshwe isisekelo sombuso, womabili engafunda okuthile kwelinye.

“IMelika kunengi ekwenza kahle noma nje kulokunye okusasilela. Lanxa iZimbabwe ingakenelisi ukwenza izinto zonke ngendlela enhle, kukhona layo engakufunda eZimbabwe, kuze kucine kufike ukuthi intando yabantu ilandelwe.”

Umphenyi kunhlanganiso ye Electoral Institute for Sustainable Democracy kweleSouth Africa, uMnunzana Thembelani Mazibuko uthi kukhona eleZimbabwe elingakutshintsha ikakhulu ekukhetheni abameli bedale lephalamende okungaphathisa ukuthuthukisa umbuso wabantu.

“Ukusebenzisa ukukhetha kuhamba ngezigaba zokhetho kubuyisela emuva. Kungcono ukusebenza ngokukhetha inani –iproportional representation- okuyiyo ethuthukisa umbuso wabantu ngabantu.”

UMazibuko ugcizelele esithi eleZimbabwe kumele liyesule ukuvumela imali engena ivela kwabasekela amaqembu bengaphandle kwezombusazwe, ikakhulu ngesikhathi sokukhankasela ukhetho.

“Okunye okumele bakukhangele ludaba lwe private funding. Kumele baqine kakhulu nge public funding njalo kube lokucaca ukuthi imali isebenze kanjani, konke lokhu kubikelwe uzulu.”

Okubandla leZanu PF umnunzana Kuda Mansaka uthi umbuso wabantu ngabantu weMelika uyaphathisa ukuthuthukisa ezinye inhlangothi kweleZimbabwe, kodwa usola okunye okwenziwa yiMelika.

"Abanye abalensolo siphikasana lokuthi imizamo ye Melika ihambisana lokuntshintsha umbuso. Bathanda ukubhebhisa ukungazwani okukhona kwezepolotiki. Ngokusebenzisa umbuso wentando wenengi eAmerica kungehluleka ukudluliswelwa eZimbabwe ngenxa yokwehlukana kwezokubusa."

Ukusebenzisa irepresentative democracy, njengalokhu okwenzakala kweleMelika kunconywa ukuthi kukhipha umthwalo wokuqhuba ezombusazwe kuzulu, kuwufake ezandleni zalabo abayabe bekhethiwe ukuthi baphathe izikhundla njalo loluhlobo lokubusa, lusebenza kakhulu emazweni amakhulu afana leMelika.

Kukanti iparliamentary democracy ivame kakhulu kweleEurope kanye lamazwe ayengaphansi kombuso wamangisi, okugoqela eleZimbabwe.

Ngaphansi kwaloluhlobo, ibandla elilamalunga amanengi edale lephalamende yilo eliphiwa amandla amanengi okuqhuba umbuso.

Forum

XS
SM
MD
LG