Abatsha Abakhubazekileyo Bakhala Ngokuswela Amathuba Okuzibamba Esidukwini Kumabanda Ezombusazwe

Zimbabwe Youth Action Platform

HARARE - Abasakhulayo abakhubazekileyo bakhala ngokutshiywa emuva endabeni zombusazwe, ngenxa yesimo sabo, njalo bathi abasoze bephatheke kangako ekhethweni oluzayo ngoba kabanikwanga ithuba lokuncintisa.

Inhlanganiso yamazwe omhlaba eyeUNESCO, ithi ngomnyaka ka2021, abasakhulayo ababekhubazekile, babengafika phose isigidi lengxenye – 1.4 million eZimbabwe. Abagogekileyo laba bakhala ngokuthi baphathwa santando endabeni zombusazwe, njalo kazemukelwa kahle izikhalazo zabo. Omunye osakhulayo okhubazekileyo, uTariro Gurure, uthi balutshwane abagogekileyo abazaphatheka kukhetho lwalolunyaka.

“Amabandla kabathathi indaba yokuzimela kwabagogekileyo ngokuphazima kweso. Akukho lula ukufuna ukuba ngukhansela, uMP kumbe umongameli ngoba konke lokhu kufuna imali yokukhankasa. Njalo okugogeka lokhuyana, kuvala okunengi ngoba umuntu uyabe sesithi, angihambi, kumbe angiboni, kumbe angenelisi ukukhuluma lomphakathi.”

Omunye njalo okhubazekileyo uTsepang Nare, odabuka eGwanda ohlala koBulawayo, ukhala ngokuswelakala kwemithetho enika abanjengaye amathuba kwezombusazwe.

“Imithetho esilayo, enjenge Electoral Act, kayigcizeleli ukuqakathekisa ukuthi amabandla ezombusazwe afake abantu abakhubazekileyo babe ngabanye babancintisayo. Nxa kungela mithetho enjalo, lawa mabandla alakho ukuzenzela abakufunayo. Yikho ungakhangela kumabizo aphumileyo, akula muntu okhubazekleyo ozancintisa ukuba ngumeli wedale lephalamende, lapha esithi imithetho yikho lapho ephekwa khona.”

Tsepang uthi bayafuna labo ukuphatheka kwezombusazwe.

“Ungakhangela kwamanye amazwe anjenge Kenya, ayatsho ukuthi idale lephalamende kumele libe labameli abalinganaya Phakathi kwabomama, obaba, lathi bagogekileyo, labanye. Kodwa ilizwe lethu eleZimbabwe aliqakathekisi ukuthi abakhubazekileyo bathathe izihlalo zobukhokheli, okudala ukuthi ingqubekelaphambili ingabonakali kakhulu.”

Umkhokheli wenhlanganiso yabomama abasakhulayo abagogekileyo, eye Signs of Hope Trust, uSamantha Sibanda, uthi kunengi okwenza abakhubazekileyo abesifazana ukuba bengangeni kwezombusazwe.

“Loba kule proportional representation enceda omama ukuthi bengene edale lephalamende, kwaphanjaniswa ukungafakwa ukuthi bangaki sibili omama okumele bengene khonapha. Kubuye njalo udlakela kwezombusazwe, olubalekwa ngabakhubakezekileyo. Nxa ufuna ukuzimela ekhethweni, ungela bandla, kuba nzima, ngendaba yemali njalo.”

Ingcwethi ecubungula ezombusazwe, uMnu. Masimba Kuchera, uthi kunengi okumele kulungiswe nguhulumende ukuze abasakhulayo abakhubazekileyo benelise ukungena kwezombusazwe.

“Okokuqala yikuthi amabandla ezombusazwe kaniki amathuba kwabasakhulayo abakhubazekileyo ukuthi bencintise labo. Kuthi njalo, izimali ezifunakalayo ukubhalisa ma ufuna ukuncintisa, kanye lokukhankasa- kabayitholi abasakhulayo laba. Abantu labo abavotayo, kabasuthiseki ukuthi bengakhetha umuntu okhubakezekikeyo, uzabamela okubasuthisayo yini, okusuka bemnike usekelo.”

Abantu abatsha eZimbabwe banengi okwedlula asebeleminyaka ephezu kwamatshumi amathathu lanhlanu – 35. Inengi labo lithi likhangelelwa phansi ngabakhokhela amabandla ezombusazwe.

SEE ALSO:

Udaba Esilwethulelwe NguTobias Mudzingwa